Ülkemizde ve Dünyada Zeytin ve Zeytinyağı
Aşağıdaki yazı Sn.Fatma Öztürk ve Sn.Mine Yalçın‘ın yazdıkları “Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Teknolojisi” kitabında yer alan “Zeytin, Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Sektörünün Genel Bir Değerlendirmesi” adlı bölümden alınmıştır.
“Türkiye’de zeytincilik sektörü milli gelir açısından önemli olup, tarımsal üretim değeri açısından incelenen ilk 10 önemli ürün arasında yer almaktadır (süt, domates, buğday, tavuk, üzüm, sığır, zeytin, elma, pamuk). Dünyanın en önemli tane zeytin üreticisi ülkeleri sırası ile İspanya, İtalya, Yunanistan ve Türkiye’dir. Tane zeytin üretiminde 4. sırada olan Türkiye %9,2’lik bir paya sahip olup, dünya toplam zeytin alanlarının %11,9’una sahip olduğu tespit edilmiştir.
Türkiye’de mevcut 81 ilin 42’sinde (%51,8) zeytin tarımı yapılabiliyor olması bu potansiyelin ve ekonomik gücün bir göstergesidir. Türkiye’de toplam zeytin ağaç varlığının %49,3’ü Ege Bölgesi’nde yer alırken, %23,8 ile Akdeniz Bölgesi ikinci sırada yer almaktadır. Sofralık üretimin ağırlıklı olarak yapıldığı Marmara Bölgesi toplam ağaç varlığının yaklaşık %18’ine sahipken en az üretim Karadeniz Bölgesi’nde gerçekleşmektedir. TÜİK 2015 yılı verilerine göre, yağlık ve sofralık zeytinde ağaç başına ortalama tane zeytin verimi 16 kg olarak gerçekleşmiştir. Türkiye zeytin ağaç varlığı yaklaşık olarak 177 milyona ulaşmıştır. Genellikle kıyı bölgelerinde yoğunlaşmasına rağmen son yıllarda Akdeniz Bölgesi’nde yapılan yoğun dikimler nedeniyle özellikle Hatay ve Mersin illerinde ağaç sayılarının arttığı tespit edilmiştir.
Dünya’da zeytinyağı üretiminin önemli bir bölümü Avrupa Birliği üye ülkeleri tarafından sağlanmaktadır. Bu liderliğin en önemli sebeplerinden birisinin Avrupa Birliği’nde zeytinyağına uygulanan koruma ve destekleme politikaları olduğu bilinmektedir. Zeytinyağı üretiminde ilk üç ülke İspanya, İtalya ve Yunanistan iken son istatistiki raporlara göre zeytinyağı üretimini arttıran Tunus dördüncü sırada yer almaktadır.
Dünya zeytinyağı tüketim istatistikleri incelendiğinde, zeytinyağının daha çok üretildiği ülkelerde tüketildiği görülmektedir. Sırasıyla İspanya, İtalya, Tunus ve Suriye önemli zeytinyağı tüketicisi ülke konumundadır.
Dünya zeytinyağı ihracatında söz sahibi ülkeler yine üretici ülkeler olarak dikkat çekmektedir. Son 10-12 yıl geneline bakıldığında ihracatta İtalya liderken, 2012/13 yılından itibaren İspanya’nın zeytinyağı ihracatında da 1. sırada olduğu istatistiklere yansımıştır. 2013-2016 yılları ortalamasına göre Türkiye’nin Dünya ticaretinden aldığı pay sadece %4,9’dur.
Dünya’da ithalata konu olan zeytinyağlarının %35,4’ü Amerika Birleşik Devletleri’ne pazarlanmaktadır. Diğer önemli ithalatçı ülkeler İtalya ve Brezilya’dır. Son yıllarda Japonya ve Çin Halk Cumhuriyeti de dikkat çeken ithalatçı ülkeler arasına girmiştir.
Türkiye sofralık zeytin üretimi, zeytinyağı üretimine göre daha stabil bir yapı göstermektedir. Uzun yıllar ortalaması olarak sofralık zeytin yurtiçi üretiminin %83’ünü siyah, %11’ini yeşil ve %6’sını rengi dönük zeytin tipleri oluşturmaktadır.
Dünya sofralık zeytin üretiminin yaklaşık %32’si Avrupa Birliği ülkelerinde gerçekleşmektedir. Toplam sofralık zeytin üretiminden aldığı %21,1’lik pay ile İspanya 1. sırada yer alırken, Mısır (%17,1) pay ile 2. sıradadır. %16,3’lük pay ile Türkiye 3. sırada yer almaktadır.
Sofralık zeytin tüketimi dünyada 2012/13-2015/16 sezonları 4 yıllık ortalamasına bakıldığında 2541 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Son 4 yıl ortalamasına göre, toplam tüketim içinden aldığı %13,4’lük pay ile Türkiye ve Mısır 1. sırada yer almakla birlikte, Türkiye’de kişi başına sofralık zeytin tüketimi 4,2 kg ile Mısır’dan fazladır. 2015/16 sezonunda kişi başına önceki yılların istatistiklerine bakıldığında, Suriye yaklaşık 6 kg ile en fazla kişi başına sofralık zeytin tüketimine sahip iken yaşanan savaş nedeniyle son yıllara ait hesaplamalar yapılamamıştır. Türkiye’nin 2013/14 sezonunda kişi başına sofralık zeytin tüketimi 4,2 kg, İspanya’nın 4 kg ve Mısır’ın 3,8 kg olarak gerçekleşmiştir.
Sofralık zeytin ihracatının 4 yıllık ortalaması 656,3 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Sofralık zeytin üretiminde lider ülkelerin ihracatta da ön sıralarda olduğu gözlenmektedir. Dünya toplam ihracat hacminden aldığı %30,4’lük pay ile İspanya 1. sıradayken, %13,8 ,le Mısır 2. sırada, %11,8 ile Fas 3. sırada yer almaktadır. Türkiye ise %10,9’luk pay ile 4. sıradayken Arjantin %9 civarında paya sahiptir. Türkiye 2014/15 sezonunda sofralık zeytin üretiminin %16’sını ihraç etmiştir. Siyah zeytin ihracatında Romanya, Bulgaristan, Almanya önemli ülkeler arasındayken; yeşil zeytin ihracatında Almanya, Romanya ve ABD önemli ülkelerdir.
Dünya sofralık zeytin ithalatı 2013-2016 yılları ortalamalarına göre yaklaşık 660 bin ton olarak gerçekleşmiştir. ABD ithalattan aldığı %22,1’lik pay ile 1.sıradadır. Daha sonra %16,3 ile Brezilya ve %10,1 ile Rusya gelmektedir. Türkiye’nin istatistiklere yansıyan sofralık zeytin ithalatı bulunmamaktadır. ”
